Sábháilteacht agus slándáil

Crios Maolánach na Náisiún Aontaithe (NA):

Reáchtálann fórsa coimeádta síochána NA crios maolánach idir tuaisceart agus deisceart na Cipire. Tá smacht ag Rialtas Phoblacht na Cipire ar chuid dheas an oileáin.

Moltar do shaoránaigh Éireannacha gan iarracht a dhéanamh dul isteach i gcrios maolánach na Náisiún Aontaithe in aon áit seachas pointe trasnaithe ainmnithe.

Tá sé in aghaidh an dlí i ndá chuid na Cipire (tuaisceart agus deisceart ó Chrios Maolánach NA) na nithe seo a leanas a dhéanamh:

• grianghraif a ghlacadh de champaí armtha, de shaoráidí, de phearsanra nó de threalamh, nó d’aon rud ar féidir a bhrath air gur suim slándála atá ann, trí thimpiste fiú;
• grianghraif a ghlacadh i gcrios maolánach NA;
• grianghraif a ghlacadh in aon limistéar armtha ainmnithe.

Aird ar leith a thabhairt ar limistéir atá marcáilte le fógraí “cosc ar ghrianghrafadóireacht”. Cuireann póilíní ar dhá thaobh an oileáin na srianta seo i bhfeidhm go dian.

Sceimhlitheoireacht

Cé gur beag an bhagairt sceimhlitheoireachta sa Chipir, tá baol domhanda ann fós go ndéanfaí ionsaithe sceimhlitheoireachta gan idirdhealú, a d’fhéadfadh a bheith i gcoinne targaidí sibhialtacha, lena n-áirítear áiteanna a mbíonn tarraingt ag turasóirí agus easaoránaigh orthu.

Coireacht

Tá an choireacht fós sách íseal sa Chipir ach ba cheart duit réamhchúraimí ciallmhara a dhéanamh:

• Bí ag faire amach do sciobadh málaí agus peasghadaíocht, go háirithe i limistéir turasóireachta.
Ná bíodh do chárta creidmheasa, ticéid taistil agus airgead á n-iompar agat ag aon am amháin - fág airgead tirim breise agus earraí luachmhara in áit shábháilte.
Fág cóip de do phas (agus cáipéisí taistil agus árachais) le do theaghlach nó le cairde sa bhaile.
• Ní tharlaíonn ionsaithe pearsanta go minic, lena n-áirítear ionsaithe gnéasacha, ach fós tarlaíonn siad. Bí aireach maidir le húsáid fhéideartha ‘d’éigniú coinne’ agus drugaí eile. Ceannaigh do chuid deochanna féin agus coimeád súil orthu i gcónaí chun a chinntiú nach spíceáiltear iad. Má ólann tú, bíodh do theorainn ar eolas agat; bíonn deochanna a chuirtear ar an mbord i mbeáir níos láidre ná mar a bhíonn in Éirinn.

Coireanna a thuairisciú

Más íospartach coireachta thú agus tú sa Chipir, déan é a thuairisciú do na póilíní áitiúla láithreach. Féadfaidh tú teagmháil a dhéanamh le hAmbasáid na hÉireann sa Niocóis má bhíonn cabhair de dhíth ort.

Ba cheart duit tuairisc póilíní a iarraidh i gcónaí nuair a dhéanann tú coir a thuairisciú.

Fógra Gabhála

Má ghabhtar ort nó má choinnítear tú, iarr ar na póilíní nó ar oifigigh phríosúin Ambasáid na hÉireann a chur ar an eolas láithreach.

Iompar Poiblí

Níl mórán busanna poiblí sa Chipir agus níl aon ghréasán ráille ann. Tá tacsaithe ar fáil go forleathan.

Feithicil ar cíos

• Tá gluaisteáin agus scútair atá ar cíos ar fáil go forleathan agus bíonn plátaí le huimhreacha dearga inaitheanta orthu. Má fhaigheann tú aon fheithicil ar cíos, más gluaisteán, móipéid, bád nó scairdscí atá ann, seiceáil go bhfuil sé bóthar-acmhainneach, nó acmhainneach ar muir agus go bhfuil cumhdach árachais agus trealamh sábháilteachta ábhartha agat. Ba cheart duit na mionsonraí a léamh ar an gconradh cíosa feithicle (go háirithe aon tarscaoileadh a rachaidh i bhfeidhm má dhéantar damáiste don fheithicil).
• Má bhíonn feithicil á fáil ar cíos agat, molaimid duit gan do phas a thabhairt uait mar theideal urrúis. Má ligeann tú do dhuine fótachóip a dhéanamh de do phas, coimeád do shúil air i gcónaí.
• Má tá sé i gceist agat gluaisteán a fháil ar cíos chun taisteal go tuaisceart an oileáin beidh ort seicphointe ainmnithe a thrasnú. Níl gluaisteán a ceannaíodh i gcuid dheas an oileáin bailí sa tuaisceart. Má thaistealaíonn tú ó thuaidh ó chrios maolánach NA, ní mór duit árachas gluaisteáin éagsúil a bheith agat, rud ar féidir a cheannach ag pointí trasnaithe ar leith.

Tiomáint

Má tá sé i gceist agat tiomáint sa Chipir, cuimhnigh chun tiomáint ar an taobh clé, mar a dhéantar in Éirinn. Níl an caighdeán tiomána cosúil leis an gcaighdeán atá ann in Éirinn agus bíonn cúram breise de dhíth. Moltar do thiománaithe chun faire amach do ghluaisteáin atá ag athrú lánaí gan úsáid á baint acu as a gcuid soilse táscaire.

Más mian leat tiomáint:

Beir leat do láncheadúnas tiomána Éireannach agus cinntigh go bhfuil árachas leordhóthanach agus ábhartha agat.
• Tá sé in aghaidh an dlí tiomáint faoi thionchar an alcóil nó drugaí agus tá an baol ann go gcoinneofar, go ngearrfar fíneáil ghéar ort nó go gcuirfear cosc ort tiomáint má ghabhfar tú.
• Bí ar an eolas faoi dhlíthe tráchta na Cipire, ar nós teorannacha luais. Ar mhótarbhealaigh, is é 100km/uair é an teorainn.
• D’fhéadfaí go ngearrfar fíneáil ghéar ort má thiomáineann tú gan crios sábhála á chaitheamh agat nó má bhíonn guthán in úsáid agat, nó má thiomáineann tú gluaisrothar gan clogad a chaitheamh.
• Coinnigh doirse d’fheithicle faoi ghlas agus do mhálaí as radharc ionas nach féidir sciobadh mála faille a dhéanamh má stopfar ag soilse tráchta tú.
• Bí airdeallach ag crosbhóthair soilse tráchta toisc go léimfear soilse dearga ó am go ham.

Snámh

Is rud sábháilte é a bheith ag snámh, ach ba cheart duit a bheith aireach faoi mhuirí agus faoi chúlsruthanna láidre, go háirithe ar an gcósta thiar. Cloí le comharthaí rabhaidh i gcónaí agus ná snámh ach amháin ar thránna atá faofa.

Dlíthe agus gnásanna áitiúla

Comhairle phraiticiúil

Cuimhnigh go mbaineann na dlíthe áitiúla leat mar chuairteoir agus go bhfuil sé de dhualgas ort cloí leo. Bí tuisceanach ar ghnásanna, traidisiúin agus cleachtais áitiúla toisc go bhféadfaí a cheapadh go bhfuil d’iompar míchuí, naimhdeach nó mídhleathach fiú.

Drugaí mídhleathacha

Cuirtear beartas neamhfhulaingthe i bhfeidhm go dian sa Chipir i dtaca le drugaí.

Bíonn pionóis ghéara ag dul le húsáid drugaí mídhleathacha (is cuma cén druga atá i gceist), lena n-áirítear fíneálacha agus tréimhsí fada príosúnachta.

Bíonn pionóis maidir le cionta drugaí dian agus d’fhéadfaí am a chaitheamh i bpríosún mar thoradh. Féadfar am a chaitheamh i bpríosún de thoradh suimeanna beaga de dhruga mídhleathach a bheith ort fiú.

Homaighnéasacht

Is rud dlíthiúil í homaighnéasacht sa dá chuid den Oileán ach moltar lánrogha a bheith agat go poiblí.

Sláinte

Máthairionadaíocht sa Chipir

Ba cheart d’aon shaoránach Éireannach atá ag teacht isteach chun socrú máthairionadaíochta sa Chipir a bheith ar an eolas go ndéantar máthairionadaíocht a rialú ar leibhéal ard sa Chipir agus go bhfuil sé faoi réir roinnt srianta agus coinníollacha. I dtéarmaí ginearálta, tá máthairionadaíocht faoi rialú ag an Iarratas ar Dhlí Atáirgthe um Chóireáil le Cuidiú Míochaine 2015, mar a leasaíodh, dlí a chuireann roinnt ceanglas i bhfeidhm, lena n-áirítear rannpháirtíocht a bhí ag an gComhairle um Atáirgeadh Cóireála le Cuidiú Míochaine. D’fhéadfaí dliteanas coiriúil a tharlú de thoradh ar gan riachtanais dlíthe na Cipire a chomhlíonadh i gcomhthéacs na máthairionadaíochta.

Moltar go láidir d’aon duine atá ag smaoineamh ar dhul isteach i socrú máthairionadaíochta sa Chipir go bhfaighfear comhairle dlí neamhspleách ar dhlí na hÉireann agus na Cipire ar dtús.

Tá treoir eisithe ag an Roinn Dlí maidir leis na prionsabail a chuirfidh údaráis na hÉireann i bhfeidhm nuair a dhéanann siad machnamh ar (i) más saoránach Éireannach é/í leanbh, agus (ii) cé hiad tuismitheoirí agus caomhnóirí dlíthiúla an linbh, chun críocha déileáil le hiarratais do cháipéisí taistil ar mhaithe le leanaí a rugadh lasmuigh den Stát de thoradh socruithe máthairionadaíochta. Is féidir rochtain a fháil ar na treoirlínte anseo. Is é seo an t-aon treoir ar féidir a thabhairt do dhaoine atá ag machnamh ar mháthairionadaíocht idirnáisiúnta.

Cé gur fhógraigh cuid theas na Cipire é féin ina ‘Poblacht Turcach na Cipire Thuaidh’ (‘PTCT’) in 1983, ní thugann na NA nó aon tír eile seachas an Tuirc aitheantas dó. I gcomhréir le rúin ábhartha Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe, ní thugann Éire aitheantas don ‘PTCT’. Cé go measfaí go gcuirfear dlí na Cipire i bhfeidhm ar fud an oileáin, níl cuid theas na Cipire faoi smacht éifeachtach Rialtas Phoblacht na Cipire.

Mar thoradh air sin, ba cheart d’aon shaoránach Éireannach atá ag machnamh ar dhul isteach i socrú máthairionadaíochta sa Chipir a bheith soiléir maidir le cá háit ar an oileán a bhféadfadh a bheith an clinic, an t-ospidéal, nó an tsaoráid cóireála. Moltar go láidir in aghaidh aon seirbhís a fháil a bhaineann le sláinte, lena n-áirítear máthairionadaíocht, i gcuid theas na Cipire mar gheall ar ábhair rialála agus ábhair imní eile. Chomh maith leis sin, d’fhéadfaí go bhfuil cumas na hAmbasáide an-srianta i dtaca le cúnamh a chur fáil do shaoránaigh Éireannacha i gcuid theas na Cipire. Is dócha go mbeadh castachtaí ann i gcur chun feidhme na dtreoirlínte dá dtagraítear thuas de thoradh cúrsaí i dtaca chuid theas na Cipire.

Aimsir

Tá aeráid mór-Mheánmhuirí ann sa Chipir. Bíonn samhraidh theo agus thirim ann ó lár mhí Bhealtaine go lár mhí Mheán Fómhair. Ó mhí na Samhna go lár mhí Mhárta bíonn geimhridh fhliucha agus athraitheacha agus ní scartar iad ach amháin ó shéasúir ghearra an fhómhair agus an earraigh.

Sábháilteacht na gréine

Moltar do shaoránaigh a bheith sábháilte ón ngrian agus chun na céimeanna riachtanacha a ghlacadh chun róthógáil na gréine a sheachaint.

Cuimhnigh chun na nithe seo a leanas a dhéanamh caith, cuir, cumhdaigh agus clúdaigh:
• Caith t-léine fhadmhuinchilleach éadrom
• Cuir hata le duilleog leathan ort a chlúdaíonn cúl do mhuiníl chomh maith
• Cumhdaigh do chorp le huachtar gréine go flaithiúil agus go rialta (fachtóir cosanta ar an ngrian [FCG] 15 nó níos airde agus ar a laghad FCG 30 do leanaí)
• Clúdaigh spéaclaí gréine thar d'aghaidh

Ba cheart aire áirithe a thabhairt do leanaí agus naíonáin chun iad a chosaint roimh thógáil na gréine.

Vacsaínithe

Seiceáil le do dhochtúir ar a laghad ocht seachtaine sula dtaistealaíonn tú chun féachaint má tá aon vacsaín de dhíth ort don Chipir.

Cúnamh éigeandála

Má tá cúnamh leighis éigeandála de dhíth ort le linn do thréimhse fanachta sa Chipir, cuir scairt ar 112 agus iarraidh otharcharr uathu. Má thagraítear tú chun saoráid leighis le haghaidh cóir leighis, ba cheart duit teagmháil a dhéanamh le do chomhlacht cúnaimh árachais/leighis láithreach.

Tá roinnt mhaith ospidéal agus clinic príobháideach sa Chipir a chuireann otharchairr phríobháideacha ar fáil. Molaimid go seiceálann tú leis na tiománaithe otharchairr má tá siad do do thógáil chuig ospidéal príobháideach nó stáit chun cosc a chur ar aon cheist a d’fhéadfadh a bheith ann maidir le costais ospidéil. Ní chumhdóidh do chárta CEAS tú maidir le hospidéil nó clinicí príobháideacha.

An Cárta Eorpach um Árachas Sláinte

Molaimid duit Cárta Eorpach um Árachas Sláinte (CEAS) a fháil sula dtaistealaíonn tú chun na Cipire. Is ionadaí é an cárta seo ar an bhfoirm E111 agus tá tú i dteideal cóir leighis éigeandála leis an gcárta ar na téarmaí céanna le náisiúnaigh na Cipire.

Ní ionadaí é an CEAS ar árachas taistil agus ní chumhdaíonn sé aisdúichiú leighis, cóir leighis leanúnach nó cóir leighis de chineál neamhphráinneach. Féadfaidh tú iarratas a dhéanamh do CEAS ar líne ag www.ehic.ie

Níl an CEAS bailí sa Chipir thuaidh.

Árachas Taistil

Ní féidir linn íoc as aisdúichiú leighis éigeandála, aisdúichiú coirp, nó as costais mar thoradh ar éigeandáil phearsanta agus tú thar lear. Má cheannaíonn tú polasaí árachais taistil ábhartha, cumhdófar na costais seo, ar choinníoll nach bhfuil na téarmaí agus coinníollacha briste agat.

Trí árachas taistil cuimsitheach a cheannach, is féidir go leor airgid a shábháil duit féin agus do theaghlach má théann rud éigin amú. Cinnteoidh sé freisin go bhfaighidh tú an aire leighis a theastaíonn uait, nuair a theastaíonn uait é. Is féidir le billí ospidéil a bheith ina mílte euro tar éis carntha, agus d’fhéadfadh costas na mílte euro a bheith ar aslonnú leighis ar ais go hÉirinn.

Ní hionann gach polasaí, agus d’fhéadfadh cúis a bheith ann go bhfuil an ceann is saoire ar an gceann is saoire. Cinntigh go gcumhdaíonn do pholasaí na gníomhaíochtaí ar fad atá beartaithe agat a dhéanamh ar do thuras. Molann Insurance Ireland go gceannaíonn tú polasaí a fhorálann íoschumhdach leighis de €1 mhilliún.

Costais éigeandála

Ba cheart go gcumhdódh do pholasaí:

• Gach cúram leighis thar lear, lena n-áirítear aslonnú in aerárthach othar, nó gnáthaimh éigeandála eile, agus aon chostas eile a bhaineann le tréimhse fanachta níos faide nach raibh aon súil leis.
• Do thuras ar fad, ó imeacht go dtí filleadh. Smaoinigh ar pholasaí ilbhliantúil turais má tá níos mó ná turas amháin á dhéanamh agat sa bhliain.   
• Seirbhís agus cúnamh éigeandála 24-uair an chloig.
• Cumhdach dliteanais phearsanta (i gcás go ndéanfar tú a agairt mar gheall ar ghortú nó damáiste a dhéanamh do mhaoin).
• Sealúchais a cailleadh agus a goideadh.
• Cealú agus ciorrú.
• Aon ghníomhaíocht bhreise atá beartaithe agat atá eisiata ó pholasaithe caighdeánacha (m.sh. gníomhaíochtaí spóirt uisce ar nós scairdsciála nó spóirt ghuaisbheartaíochta eile).

Eisiaimh: Bíodh a fhios agat nach gcumhdóidh formhór na bpolasaithe árachais teagmhais a bhaineann le deoch nó drugaí.

Má tá sé i gceist agat cuairt a thabhairt ar chuid theas an oileáin, cinntigh go gcumhdaíonn d’árachas do thaisteal ansin.

Molann an Ambasáid go láidir in aghaidh aon seirbhís a fháil i dtuaisceart na Cipire a bhaineann le sláinte mar gheall ar an easpa rialála agus toisc go bhfeidhmíonn a córas dlíthiúil sa chomhthéacs nach nglactar le ‘PTCT’ ar bhonn idirnáisiúnta.

Eolas Breise

D’fhógair cuid theas na Cipire é féin ina ‘Poblacht Turcach na Cipire Thuaidh’ (‘PTCT’) in 1983. Ní aithnítear ‘PTCT’ go hidirnáisiúnta, de réir na NA nó de réir aon tír eile seachas an Tuirc. I gcomhréir le rúin ábhartha Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe, ní thugann Éire aitheantas don ‘PTCT’.

D’fhéadfaí go mbeadh cumas na hAmbasáide srianta i dtaca le cúnamh a chur fáil do shaoránaigh Éireannacha i dtuaisceart na Cipire.

Riachtanais iontrála (víosa/pas)

Ní mór duit pas bailí a bheith ort chun cuairt a thabhairt ar an gCipir. Níl víosa iontrála isteach i bPoblacht na Cipire de dhíth ar dhaoine a bhfuil pas Éireannach acu. Ba cheart duit a chinntiú go bhfuil do phas bailí ar feadh fhad iomlán do thréimhse fanachta.

Tá sé inmholta roinnt fótachóipeanna de do phas a bhreith leat. Le linn do thréimhse fanachta, ba cheart duit fótachóip de do phas a thógáil leat i gcónaí agus níor cheart duit pas a thabhairt mar shlándáil do ghluaisteán, do ghluaisrothar nó do chuadrothar ar cíos.

Iontráil chun tuaisceart na Cipire

Tá seicphointí ann idir deisceart agus tuaisceart na Cipire. Beidh ort pas a thaispeáint do dhaoine oifigiúla agus tú ag teacht isteach agus ag fágáil an tuaiscirt.

Measann Rialtas Phoblacht na Cipire gur tháinig náisiúnaigh eachtracha a tháinig isteach sa Chipir tríd an tuaisceart (ar nós trí aerfort Ercan) i ndiaidh teacht isteach chun na Cipire trí chalafort iontrála mídhleathach. Forchoimeádann Rialtas Phoblacht na Cipire an ceart chun fíneáil a ghearradh ar shaoránaigh an Aontais (lena n-áirítear Éireannaigh) le haghaidh iontrála mídhleathach má thrasnaíonn siad isteach sa deisceart.

Crios Ama

Tá an Chipir dhá uair chun tosaigh ar Éirinn, mar shampla, nuair atá sé 9.00am in Éirinn tá sé 11.00am sa Chipir.

Trealamh leictreach

Baineann an Chipir úsáid as an mbonneagar agus na plocóidí céanna agus a mbaintear úsáid astu in Éirinn, mar sin níl aon ghá le cuibheoirí.

Teanga

Labhraítear Béarla go forleathan ar fud an oileáin. Scríobhtar comharthaí bóthair i nGréigis agus i mBéarla i bPoblacht na Cipire de ghnáth.

Fóin phóca

Feidhmeoidh fóin phóca Éireannacha a bhfuil áis fánaíochta acu ar ghréasán na Cipire. Is é +357 cód idirnáisiúnta na Cipire.

Ceannach réadmhaoine sa Chipir

Má bheartaíonn tú réadmhaoin a cheannach i bPoblacht na Cipire, cosúil le hidirbhearta réadmhaoine go ginearálta, ba cheart duit comhairle dlí neamhspleách áitiúil a lorg chun a chinntiú go bhfuil na gníomhais teidil glan agus nach bhfuil aon mhorgáiste le híoc ar an réadmhaoin atá i gceist nó ar an talamh ar tógadh é.

Tá cásanna tuairiscithe ann, i ngan a fhios den cheannaitheoir, ina ndearnadh an talamh ar tógadh an teach ceannaithe a mhorgáistiú chun bainc, agus nuair a theip ar an úinéir talún iasachtaí a íoc ar ais lorg an banc seilbh na talún.

Réadmhaoin i dtuaisceart na Cipire

Má tá tú ag machnamh ar réadmhaoin a cheannach i gcuid thuaidh na Cipire, réadmhaoin nach bhfuil faoi smacht éifeachtach Rialtas Phoblacht na Cipire, molaimid go láidir go mbíonn tú cúramach agus go bhfaigheann tú comhairle dlí cháilithe, neamhspleách. Moltar é seo de thoradh maímh féideartha a bhaineann le teideal agus úinéireacht ó Ghréagaigh na Cipire a aslonnaíodh ón limistéar sin in 1974, rud ar féidir iarmhairtí airgeadais agus dlíthiúla dáiríre a bheith ann dá thoradh.

Thug an Chúirt Eorpach um Chearta an Duine rialú i roinnt cásanna go measfar gur úinéirí dlíthiúla na réadmhaoine sin iad fós úinéirí réadmhaoine a bhí i dtuaisceart na Cipire roimh 1974. D’fhéadfadh imeachtaí dlíthiúla a bheith ann i gcúirteanna Phoblacht na Cipire do cheannaitheoirí féideartha, cinntí ar féidir a chur i bhfeidhm in áiteanna eile san Aontas, lena n-áirítear Éire.

Chomh maith leis sin, tá dlí Cipire ann a mbíonn cion coiriúil i gceist leis, lena mbaineann pionóis seacht mbliana príosúnachta ar a mhéid, chun díol maoine i gcuid theas na Cipire atá ar úinéireacht ag Gréagaigh na Cipire a cheannach, a dhíol, a chur ar cíos, a chur chun cinn nó a fhógairt. Is cion coiriúil é freisin faoi dhlí Phoblacht na Cipire aon iarracht idirbheart den chineál sin a dhéanamh.

Airgead

Is é an Euro airgeadra na Cipire. Tógann an Chipir seilbh nótaí bainc bréaga go han-dáiríre agus seiceálfar iad ag formhór na n-ionad asdíola. Má ghabhfar ort le seilbh nótaí bainc bréaga, cuirfear glaoch ar na póilíní agus d’fhéadfaí go gcúiseofar tú.

Glactar le gach mórchárta creidmheasa sa Chipir agus is féidir úsáid a bhaint as cártaí bainc ó bhainc Éireannacha i siopaí agus ag Uathmheaisíní Bainc.